Humanistiek 2011-45

In de jaren zestig en zeventig maakte hij deel uit van de anti-autoritaire beweging en ook als vakbondsleider was Lodewijk de Waal (60) vooraanstaand criticus van de heersende autoriteiten. Met als hoogtepunt de door hem geleide vakbondsdemonstratie op het Amsterdamse Museumplein in 2004, waarbij honderdduizenden te hoop liepen tegen het beleid van Balkenende II. Toch heeft De Waal, humanist in hart en nieren, het tegenwoordig soms moeilijk met de manier waarop de samenleving haar kritiek op de autoriteiten uit: 'De nuance is weg'.

Recensie
Myriam Everard en Ulla Jansz (red.). De minotaurus onzer zeden. Multatuli als heraut van het feminisme. 2010 Aksant.

 

Multatuli was een feminist. In de stroom aan literatuur over de grote schrijver is daar tot nu toe weinig aandacht aan besteed. Ook in de geschiedenis van de vrouwenbeweging is Multatuli's rol als feministisch inspirator onderbelicht gebleven. Een eerdere, vluchtige, analyse van zijn rol had zelfs als conclusie dat zijn maatschappelijke impact wat betreft 'de vrouwenkwestie' gering was, omdat hij daarin te veel zijn tijd vooruit was geweest.1 Buiten een kleine, radicale, kring zou zijn stem geen weerklank gevonden hebben. Deze nieuwe bundel wil dit beeld bijstellen door een zestal vooraanstaande 'multatuliaanse feministen' te portretteren en te plaatsen in een netwerk van geestverwanten. Het levert een overzicht op dat smaakt naar meer.

Thuisadministratie was ooit begonnen als hulp bij administratieve problemen voor oudere echtparen waarbij de een overlijdt en de ander achterblijft met een hoop administratie waar hij of zij geen raad mee wist. Intussen is het scala aan deelnemers breder geworden en helpen de vrijwilligers van Humanitas mensen niet alleen met hun administratie, maar ook met hun financi-ele problemen. Wij praten met coördinatoren bij de thuisadministratie in de regio Noordwest Veluwe van Humanitas, Harry van Beek (56) en Willem Combé (60), over de problemen en frustraties die zij in hun werk tegenkomen. Combé: 'Je staat als co-ordinator midden in de ontwikkelingen van de maatschappij en daarin moet je constant meebewegen'.

Recensie

Christa Anbeek. Overlevingskunst. Leven met de dood van een dierbare. Kampen: Ten Have 2010.

Het verlies van haar partner Paul die, enigszins achterop geraakt bij een bergwandeling in Spanje, niet meer kwam opdagen en aan een hartstilstand overleden bleek, was de aanleiding voor het schrijven van Overlevingskunst: 'Die avond kwam ik alleen in het hotel aan. Paul, met wie ik negen jaar lang lief en leed deelde, had de prachtige wandeling op deze uitgelezen zomerdag niet overleefd' (p.10). Deze confrontatie met de plotselinge dood van een beminde is voor Christa Anbeek aanleiding te gaan zoeken naar 'een antwoord op de dood'.

Recensie

De liefde en de vrijheid, natuurlijk1. Dagboek van Frederike van Uildriks (1854-1919), bezorgd, ingeleid en geannoteerd door Mineke Bosch. Hilversum: Verloren 2010.

De laatste jaren is Frederike van Uildriks (1854-1919) veel in de belangstelling geweest. Zo heeft ze haar eigen website, zijn er exposities rondom haar georganiseerd en is het mogelijk stadswandelingen door Groningen te maken in haar voetsporen. Sinds 1998 is over haar gepubliceerd door Mineke Bosch, Lucy Bosch en Eddy ter Braak, de laatste gaf tevens een selectie uit van haar werken. Als kroonstuk is er nu de uitgave van het dagboek van Van Uildriks, de bron die aan de publicaties ten grondslag lag.

Familieleden van patiënten met ernstige psychiatrische problematiek zitten vaak klem. Door de zorg voor hun dierbaren komen ze nauwelijks aan zichzelf toe. Of ze worden geplaagd door schuldgevoelens dat zij de zorg voor hun zoon of dochter, vader of moeder, broer of zus uitbesteden. Wij denken dat inzichten uit de levenskunst deze familieleden niet alleen kunnen helpen om hun eigen zorgervaringen breed te onderzoeken en te evalueren, maar ook om ze te veranderen. Reden om een levenskunstprogramma voor familieleden van patiënten te ontwikkelen.

De organisatoren van het symposium 'De onderbuik van Nederland', dat op 8 juni 2010 op de Universiteit voor Humanistiek plaatsvond, blikken terug op hun eigen ervaringen en leiden ook de sprekers van die dag in: de psycholoog Paul Voester-mans, de filosoof Ad Verbrugge, de socioloog Dick Pels, de politieke wetenschapper Meindert Fennema, de politicus Ahmed Marcouch en de oud-politicus en lid van de Raad van State Joris Voorhoeve.

Het staatkundig bestel, zo meent de auteur, dient versterkt te worden om meer evenwicht en kwaliteit in de besluitvorming te garanderen. Vrijwel alle gekozen volksvertegenwoordigers - en niet alleen de rechtse populisten - zijn gericht op het krijgen van aandacht van de kiezer. Ze durven niet de harde waarheid van problemen van mondiale omvang te vertellen. Om de kiezer aan zich te binden fixeren politieke partijen zich op korte termijn succesjes. Dat is iets anders dan het zo goed mogelijk vormgeven aan het bestuur van het land op de lange termijn. Daarom pleit de auteur voor het opzetten van een stelsel van professionele adviesraden ten behoeve van een beter lange termijn beleid.

Het populisme is meer dan politiek primitivisme en collectief egoïsme. Bij de term 'onderbuik' denken we bijna automatisch aan verkeerde emoties, maar emotie kan ook de sleutel zijn tot goed burgerschap. Emoties zijn lang niet zo blind als gedacht. Deze visie vormt de opmaat tot een nieuwe opvatting van 'gevoelsmatige' of 'emotionele' democratie die stelselmatig is onderschat door links. Er is daarom, zo betoogt de auteur, meer waardering nodig voor de emotionele politieke intelligentie van burgers.

Op 16 januari 2010 verscheen een brief in Franche Dimanche van enkele familieleden van de schrijver Jacques Lanzmann, onder meer van diens broer Claude, maker van de film Shoah. De briefschrijvers maakten ernstig bezwaar tegen de claim van zanger/filmster Jacques Dutronc dat de teksten van zijn hits uit de jaren zestig niet door Lanzmann alleen maar door hen beiden geschreven waren. Alle grote successen van Dutronc tussen 1966 en 1970 waren van de hand van Lanzmann, zo stellen de briefschrijvers: 'Ces paroles inoubli-ables que Jacques Dutronc s'approprie cyni-quement pour les besoins de sa promotion ont été écrites par Jacques Lanzmann seul et elles sont frappées du sceau d'un véritable écrivain et d'un poète bouleversant'. Die songteksten van Jacques Lanzmann waren dan ook niet de minste: het bekende II est cinq heure, Paris s'eveille - uitgeroepen tot de beste Franse song van de afgelopen vijftig jaar, L opportuniste, Les cactus, Les playboys, J'aime les filles, en last but not least het nummer Et moi et moi et moi (zie voor de uitvoering http://www.youtube. com/watch?v=3D6LrpIerk4, en in het kader mijn vertaling).

In het Westen domineert de opvatting van burgerschap als een status met bijbehorende rechten en plichten die een individu heeft. Sterker nog: het is deze moderne vorm van burgerschap die westerse staten wereldwijd hebben verspreid uit naam van 'civilisatie', 'modernisering', 'vrijheid' en 'democratie'. Daarnaast kan echter nog een andere vorm van burgerschap worden onderscheiden: het coöperatieve burgerschap. Inzicht in de korte geschiedenis van beide vormen van democratisch burgerschap kan ons helpen om de kracht en beperkingen van beide in te schatten en hun complexe onderlinge relatie te begrijpen.

Inhoudsopgave

3 Ten geleide ? Caroline Suransky & Sybrandt van Keulen
De onderbuik van Nederland
6 De onderbuik van Nederland ? Martien Schreurs & Pascal Leuvenink
16 Emotioneel burgerschap. Over de politiek van hoofd, hart en onderbuik ? Dick Pels
23 Maar jij moet het zelf doen! Interview met Ahmed Marcouch ? Pascal Leuvenink &
Martien Schreurs
29 Democratie versterken ? Joris Voorhoeve

Onderzoek
35 Onbehagen onder een kwetsbare groep in Amsterdam ? Abdelilah Ljamai

Interview
49 ‘De vorming tot politiek bewust mens is op de achtergrond geraakt’. Interview met
48 Lodewijk de Waal over ‘dikke-ikken’, gebrek aan nuance en de wittebroodsweken van
Rutte I ? Marlijn Dingshoff

Theorie
55 Het dilemma van democratisch burgerschap ? James Tully

Column
71 En ik, en ik en ik… ? Karen Vintges

Geluiden uit de praktijk
42 De deurbel en brievenbus als vijand. Twee Humanitas-coördinatoren bij de thuisadministratie
over bureaucratie, incassobureaus en zelfredzaamheid ? Robin Knibbe &
Elise van Alphen
74 De kracht van levenskunst. Omgaan met ernstige psychiatrisch zieke familieleden ?
Dick Kleinlugtenbelt & Didier Rammers

Op 17 December 2010 hebben de interviewers Ahmed Marcouch in zijn stamcafé te Amsterdam ontmoet en gesproken over zijn verleden als politieagent en zijn huidige carrière als politicus. Is er een spanning tussen deze twee rollen? Marcouch heeft oog voor gebroken gezinnen, kleine behuizing en huiselijk geweld, maar hij pleit ook voor politiek leiderschap en verantwoordelijkheidsbesef: 'Nederland is een prachtig land. Er zijn scholen, je kunt bijbaantjes nemen en je kunt opleidingen stapelen. Hier liggen kansen. Pak ze!'

In dit artikel wordt een kort overzicht gegeven van een kwalitatief onderzoek naar frustraties en onbehagen onder een kwetsbare groep moslimjongeren in Amsterdam. Twee aspecten van onbehagen komen aan de orde: angstgevoelens en frustraties. Beide affecten zijn gerelateerd aan diverse factoren, zoals de angst voor terreuraanslagen op moslims in Nederland, de ervaring van discriminatie en het geloof in complottheorieën. Sommige jongeren blijken tot een harde kern te behoren. Anderen zijn vatbaar voor extreem gedachtegoed, terwijl er ook jongeren zijn die op zoek gaan naar hun religieuze identiteit. Het artikel besluit met de aanbeveling dat het stimuleren van weerbaarheidstrajecten onder deze jongeren noodzakelijk is om het onbehagen onder deze groep jongeren hanteerbaar te maken.

Dit nummer van het Tijdschrift voor Humanistiek opent met het thema 'De onderbuik van Nederland'. In het eerste inleidende artikel zetten Martien Schreurs en Pascal Leuvenink onomwonden hun visie op dit onderwerp uiteen en bespreken zij de belangrijkste standpunten van de sprekers die op 8 juni 2010 deelnamen aan een gelijknamig symposium op de Universiteit voor Humanistiek. Drie van deze sprekers zijn bereid gevonden hun bijdrage verder uit te werken ten behoeve van dit nummer. Bij de term 'onderbuik', zo betoogt Dick Pels, denken we bijna automatisch aan verkeerde emoties, maar emotie kan ook de sleutel zijn tot goed burgerschap. Emoties zijn lang niet zo blind als gedacht. Deze visie vormt de opmaat tot zijn opvatting van wat hij een 'gevoelsmatige of emotionele democratie' noemt. In de volgende bijdrage blikt Ahmed Marcouch terug op een tijd waarin 'het stellen van de norm' is verwaarloosd. Hij meent dat het doorgeschoten individualisme doorbroken moet worden en vertelt over zijn politieke ideeën als PVDA Kamerlid. Hij is optimistisch en ziet lichtpunten, juist vanuit een hoek waar veel Nederlanders het niet verwachten: moslims die in allerlei vormen de moderniteit omarmen. Ter afsluiting van dit dossier werpt Joris Voorhoeve een geheel
ander licht op de zaak: vrijwel alle gekozen volksvertegenwoordigers - en niet alleen de rechtse populisten - zijn gericht op het krijgen van aandacht van de kiezer. Ze durven niet te spreken over de harde waarheid van mondiale problemen, zoals armoede en honger, overbevolking, het veel te hoge gebruik van fossiele energie met klimaatverandering als gevolg, het te hoge verbruik van metalen en mineralen, de economische concurrentie met snelgroeiende landen als China en India. De partijendemocratie wendt zich stelselmatig af van dergelijke problemen en daarom pleit Voorhoeve voor de ontwikkeling van een meritocratische steunbeer van wetenschappelijke adviesraden.

Recensie

Rob Riemen, De eeuwige terugkeer van het fascisme. Amsterdam: Uitgeverij Atlas 2010.
Op 28 november 2010 was de Dichter des Vaderlands Ramsey Nasr te gast bij Pauw en Wit-teman. Daar ageerde hij tegen de populistische tendensen in de politiek. Door het versimpeld aanbieden van de problematiek aan de burger wordt de burger volgens hem niet dichter op de politiek betrokken. Integendeel, het leidende principe van de politiek raakt langzaam uit zicht en populistische sentimenten van de bevolking worden alleen maar versterkt. Nasr vindt dat de grens tussen politiek en burger juist 'lekker' scherp moet blijven. In een gedicht dat hij in datzelfde programma voordroeg, verwijst hij met het woord 'fascist' naar de PVV-leider Wilders. Dat is geen geringe aantijging. Maar Nasrs uitspraak staat niet op zichzelf.