Mag ik dat zaadje gebruiken?

Omschrijving

Niet zo lang geleden zou niemand zich druk hebben gemaakt om een zaadje te planten zonder toestemming te vragen aan 'de eigenaar'. Tegenwoordig krijg ik soms vragen van studenten met een moestuintje of ze wel zaadgoed kunnen herplanten zonder problemen te krijgen met Monsanto, de multinational die wellicht een patent heeft op de bonen of sla die ze verbouwen. Iets verderop in Brussel of Geneve zitten er honderden mensen in een zaaltje tot ver na middernacht te onderhandelen over de vergoeding die ontwikkelingslanden zouden moeten krijgen voor het gebruik van hun biodiversiteit. De juridische en ethische vragen rond eigendomsrechten op zaadgoed zijn niet alleen erg complex, maar ook zeer gevoelig en controversieel. Alleen de zaadjes zelf trekken zich er niets van aan.
Hoe het begon: De opkomst van intellectuele eigendomsrechten in de plantenveredeling De eerste Nederlandse bedrijfjes toegespitst op zaadproductie stammen uit de 18e eeuw. Familie bedrijven kregen een reputatie voor het produceren van 'kwaliteitszaad', vaak van rassen die ze zelf kweekten. Familienamen als Sluis en Zwaan zijn nog steeds verbonden aan de Nederlandse veredelings-bedrijven die nu over de hele wereld hun zaadgoed verkopen. Vanaf het begin van de 20ste eeuw nam het wetenschappelijk onderzoek in de veredeling een hoge vlucht. Daarmee kwam ook de vraag op waarom veredelaars niet dezelfde rechten konden krijgen over een nieuw ras als een uitvinder over bijvoorbeeld een nieuw telegraaftoestel. Het patent- of octrooirecht bestond namelijk al. Een octrooi geeft de bedenker van een nieuwe uitvinding een exclusief recht om diens vinding te exploiteren voor een bepaalde periode (meestal 20 jaar). In ruil hiervoor moet de uitvinding openbaar gemaakt worden aan de hand van een duidelijke beschrijving van de werking van de gepatenteerde technologie. De achterliggende gedachte is dat onderzoek en investeringen zo worden gestimuleerd doordat eigenaars hun kosten terug kunnen verdienen terwijl anderen snel kunnen voortbouwen op nieuwe ideeën. Na 20 jaar is de beschermde technologie vrij beschikbaar voor iedereen.