Afstemmen op Harmut Rosa’s Systematische Romantiek, deel 2

Omschrijving

In het eerste deel van dit artikel hebben we gezien hoe Hartmut Rosa in het vaarwater van de historische hermeneutiek van Charles Taylor en de ‘Begriffsgeschichte’ van Reinhard Koselleck, wil begrijpen hoe moderne maatschappijen gedomineerd worden door verzelfstandigde sociale structuren die uiteindelijk op een instrumenteel-utilitaristisch mensbeeld berusten. Na het schrijven van zijn boek over versnellingsfenomenen in de late moderniteit, zal Rosa enerzijds expliciet aansluiting zoeken bij de kritische theorie en anderzijds via het resonantiebegrip een uitweg zoeken voor het doemdenken van de vroege Frankfurters. In het tweede deel van dit artikel zullen we uiteenzetten hoe hij daarbij de filosofische antropologie van zijn leermeester herformuleert.

Een kritische theorie van vervreemding
Diagnose van de tijd
Rosa’s boek over sociale versnelling was geschreven op het kruispunt van sociale theorie (Sozialtheorie), maatschappijtheorie (Gesellschaftstheorie) en diagnose van een tijdperk (Zeitdiagnose) (Rosa 2005). In een sociaal-theoretische analyse die de tijdschalen van het dagelijks leven, de levensloop en de wereldgeschiedenis vakkundig met elkaar verweeft, legde dit boek de logica van de ‘dynamische stabilisatie’ bloot als de dominante ‘sociologica’ van de moderne tijd. Vanaf het begin was Rosa’s omvattende analyse van de ‘versnelling van de maatschappelijke versnelling’ onlosmakelijk verbonden met een kritische diagnose van het heden. Het bracht, zoals we hebben gezien, letterlijk een diagnose van de tijd. In het Duits vormen Zeitdiagnosen een welomschreven genre binnen de maatschappijtheorie. Van Tönnies, Weber en Simmel (Berlan, 2012) via Mannheim, Gehlen en Schelsky tot Habermas, Beck en Luhmann (Lichtblau, 1995) hebben Duitse sociale theoretici hun samenlevingen met een brede kwast geschilderd, waarbij ze pittige begrippen hebben bedacht (zoals de ‘risicomaatschappij’, de ‘hogesnelheidsmaatschappij’ of zelfs de ‘diagnostische maatschappij’), om trends aan te duiden, breuken in het tijdperk te suggereren en te waarschuwen voor sociale crises en sociale pathologieën.