Begaanbare routes naar het recht en de professionals die daarbij passen

Omschrijving

Het is voor iedereen merkbaar dat de samenleving om ons heen telkens maar verandert, dat de bevolkingssamenstelling diverser is geworden en dat vertrouwde collectieve levensbeschouwelijke kaders voor de meeste mensen zijn weggevallen. De vraag wordt dan urgent naar wat ons bindt. De populariteit van het populisme is voor een flink deel verklaarbaar door het verlangen naar een gedeeld ‘nationaal’ verleden, maar critici zeggen dat dat een illusie, een verbeelde geschiedenis, is. Serieuze en praktisch gerichte denkers als Herman Tjeenk Willink (2018) en Hans Boutellier (2021) hebben recent gepleit voor de democratische rechtsstaat als normatief richtpunt en als gemeenschappelijk verhaal. Te midden van alle verschillen en onenigheden zou het idee en ideaal van de rechtsstaat als (ver)bindende kracht moeten gaan fungeren, tegen vervreemding en versplintering in. Beide schrijvers constateren dat er nieuwe, onheilspellende breuklijnen dreigen te ontstaan en dat een (minimaal) gemeenschappelijk kader noodzakelijk is. Bij alle onenigheid is het vertrouwen in en de loyaliteit aan de basisgedachten van de democratische rechtsstaat nog steeds groot. Dat ook de overheid zich aan wettelijke regels moet houden en fair moet optreden, dat burgers en bedrijven eerlijke en effectieve bescherming van hun rechten en belangen moeten hebben en dat de rechtsstaat weerbaar moet zijn tegenover ondermijnende krachten: dat zijn breed gedeelde overtuigingen (zie: Rijpkema 2015). Tjeenk Willink is het meest uitgesproken in zijn kritiek als hij het heeft over de concrete inrichting van het rechtsbestel: hij betreurt de grootschaligheidstendens in de reorganisatie van de rechterlijke macht en vindt het onbegrijpelijk dat met een pennenstreek de overal door het land verspreide kantongerechten zijn verdwenen. Ook op het terrein van de sociale rechtshulp is soms onberaden en hardvochtig van bovenaf ingegrepen.