Bekeken en gezien. Een fenomenologie van verbergen en onder ogen zien in een panoptische organisatie

Omschrijving

Inleiding: onder toezicht Het huis van bewaring, de gevangenis, wordt door sommige auteurs (Bentham, 2010,1785; Foucault, 1997) wel aangeduid als een panopticum. Daarmee wordt bedoeld dat het toezicht van de organisatie zodanig vorm krijgt, dat men alles wil kunnen zien en door middel van dat toezicht onder controle wil houden. In deze denkwijze heeft het kijkende en toezichthoudende oog vooral een disciplinerende functie. Tegelijk weet iedereen dat naar elkaar kijken en elkaar zien in de menselijke interactie niet alleen maar het onderling bewaken dient. Integendeel: vanaf de eerste levensdagen is de lichtende blik van de moeder die naar haar kind kijkt (en wil kijken!) een bron van erkennen en bestaansbevestiging voor zowel de moeder als het kind. Ook in de rest van het leven is de liefdevolle blik een belangrijke basis voor levensgeluk en een gezond zelfgevoel (Ghorashi, 2019) .

De kijkende ogen van de ander internaliseren we als mensen in de loop van ons leven op zo’n manier dat we ook naar ons zelf gaan kijken met een keurende of erkenning gevende blik. We doen dat letterlijk voor de spiegel, maar ook figuurlijk door op ons eigen handelen te reflecteren. In de opleiding tot sociaal professional is deze zelfreflectie zelfs een belangrijk onderdeel van de professionele vorming, omdat zelfinzicht essentieel voor het functioneren in sociale beroepen. Dat geldt ook, in sterke mate zelfs, voor sociale werkers in het gedwongen kader. Naar zichzelf kunnen kijken en inzicht verwerven zijn nauw aan elkaar verbonden.