Column - Van de vorm en de troost

Omschrijving

'Ik zou graag schilderijen maken die hetzelfde soort sexappeal hebben als soulmuziek, als Aretha Franklin's swingende nummer R.E.S.P.E.C.T bijvoorbeeld', vertelt de van oorsprong Zuidafrikaanse kunstenares Marlene Dumas in Sweet Nothings, een boek met notities over haar werk. Dumas zegt dat het haar spijt dat de schilderkunst 'die haar als minnares heeft uitgekozen' mensen niet tot tranen roert. Muziek doet dat wel, boeken ook en slechte films doen het nog beter, maar schilderijen niet volgens haar. Wat is muziek precies en gaat het in muziek vooral over emoties als verdriet en ontreddering?
Cheap Thrills van Janis Joplin is het favoriete muziekalbum van Dumas, lees ik ook in Sweet Nothings. Zoals bekend was Joplin een zangeres die oprecht wilde leven en daardoor haar gevoel rücksichtslos volgde om zich volledig in de muziek te storten. Toen dezelfde Dumas echter het Prado in Madrid voor het eerst bezocht en de Pinturas negras van Francisco Goya zag, specifiek het donkere doek het Noodlot, sloeg ze haar hand voor haar mond om de duivel geen kans te geven binnen te dringen. De vier donkere schikgodinnen op dit schilderij, Atropos, Klotho, Lachesis en een onbekende vierde, waren volgens haar geen mensen maar gedrochten en niet de schreeuw van de mensheid was hier door Goya afgebeeld maar eerder de afwezigheid van God. 'Ik voelde me zo eenzaam en toch ook zo thuis, ik baadde in dit angstaanjagende, sensuele brouwsel van ritualisme en exorcisme. Ik voelde de Zigeuners, de Islam, het Christendom en Afrika, en dat alles tegelijkertijd. En toen huilde ik...' zo beschrijft Dumas haatf kennismaking met dit duistere doek. Over deze zwarte schilderijen van Goya met huiveringwekkende wezens die de menselijke levensloop uitbeelden is niet zoveel bekend. Hij schilderde ze ergens tussen 1820 en 1823 op de wanden van zijn huis in een buitenwijk van Madrid. Ze waren niet voor een bepaalde opdrachtgever of voor enig publiek bestemd, maar hij schilderde ze louter voor zichzelf in de laatste, naar het schijnt erbarmelijke fase van zijn leven.