De paradox van ‘Werk dat deugt en deugd doet’

Omschrijving

In dit artikel wil ik aan de orde stellen hoe werk dat bedoeld is om te deugen en deugd te doen, soms ongewild en onbewust kan veranderen in werk dat niet deugt en geen deugd doet.

In het gedachtegoed van Waardenwerk staat centraal dat het bij professionals gaat om ‘werk dat deugt en deugd doet binnen rechtvaardige instituties’. Een professional die zijn/haar werk serieus neemt, wil als professional deugen en deugd doen. Hij/zij wil een goede professional zijn. Vanuit mijn psychotherapeutische en psychoanalytische achtergrond doet dit willen deugen en deugd willen doen, me denken aan de ‘veranderparadox’ waar een hulpverlener mee te maken kan krijgen als hij/zij de hulpvrager wil helpen om te veranderen (Wijkstra 2022). Deze paradox is gelegen in de gedachte dat ‘willen veranderen’ impliceert dat de hulpvrager niet goed is en pas goed zal zijn na de verandering. Vaak is echter juist dit voorwaardelijk goed willen zijn (‘je bent pas goed als je bent veranderd’) een belangrijk, zo niet het centrale, psychologische probleem. Dit is, op individueel niveau, het probleem van het kind dat niet voldoende onvoorwaardelijk geliefd was, maar geleerd en ervaren heeft dat liefde van de opvoeder pas komt als er iets voor is gedaan: een voorwaardelijke liefde. Op sociaal niveau sluit deze voorwaardelijke liefde aan bij de neoliberale orde waarin het presteren wordt beloond en waarin het belangrijk is als nummer één te eindigen in elke ratrace: voorwaardelijke beloning, voorwaardelijke liefde. Deze neoliberale context van de voorwaardelijke liefde krijgt een kind met de paplepel ingegoten en is een belangrijk aspect van de socialisatie binnen het individuele separatie-individuatie-socialisatie proces. Dit is het vroegkinderlijke relationele proces tussen kind en opvoeder waarin het psychische ontstaat (Wijkstra 2022, Fonagy 2002). Deze neoliberale socialisatie van het individu, via de opvoeders ingebracht in het vroegkinderlijke separatie-individuatie-socialisatie proces, stimuleert het narcistisch in de wereld staan.