Geweldloosheid en humanisme

Omschrijving

De kortste definitie van humanistiek is dat zij een wetenschap is die zich bezighoudt met vraagstukken rond 'zingeving en humanisering'. Het is daarbij een normatieve wetenschap, een wetenschap met idealen. De humanistiek wil bijdragen aan 'een goed en zinvol leven in een rechtvaardige wereldsamenleving' voor ieder mens. Ze bestudeert aan de ene kant wat zo'n goed en zinvol leven dan is, hoe processen van zingeving en zinervaring verlopen, hoe men mensen die zich in een 'zingevingscrisis' bevinden het beste geholpen kunnen worden. Zin verwijst dan naar existentiële zin. Dat wat het leven 'te leven waard' maakt. Aan de andere kant bestudeert de humanistiek (de) samenleving(en) en alle structuren en processen die daarin een rol spelen om te zien waar in die structuren en processen het 'goede en zinvolle leven' in het geding is en probeert met inzichten en oplossingen te komen die hier wellicht verbetering in kunnen brengen. Dit alles doet zij geïnspireerd door het humanistische gedachtegoed, dat in Nederland in belangrijke mate is vormgegeven door Jaap van Praag. In het werk van Van Praag is de Tweede Wereldoorlog steeds een bron van reflectie geweest. Hij was van mening dat een dergelijke catastrofe voorkomen zou kunnen worden wanneer de bevolking meer 'geestelijk weerbaar' was tegen schadelijke ideologieën als het fascisme en het communisme. Voor Van Praag was het ontwikkelen van een duidelijke levensbeschouwing daarbij van essentieel belang. Van Praag was voor en na de oorlog actief in verschillende vredesorganisaties en nam een geweldloos standpunt in (Gasenbeek, 2011). Voor hem waren geweldloosheid, geestelijke weerbaarheid en levensbeschouwing onlosmakelijk met elkaar verbonden (Heijne, 2000). De humanistische levensbeschouwing was voor Van Praag de uitdrukking van zijn streven om tot een geweldloze levenshouding te komen, die was verbonden met eerbied voor het leven en de menselijke waardigheid. Opmerkelijk genoeg is in het hedendaagse humanisme de nadruk op geweldloosheid zo goed als verdwenen. Ook in de humanistiek komt het thema nauwelijks (expliciet) aan bod. Dit is des te opmerkelijker omdat in het moderne denken over geweldloosheid veel thema's uitgewerkt worden die ook in de humanistiek een belangrijke rol spelen. In beide staat, vanuit een waardegeladen perspectief, het streven naar een humane en rechtvaardige samenleving centraal waarin mensen een goed en zinvol leven kunnen leiden. In beide wordt de rol die levensbeschouwing in dit streven speelt benadrukt en wordt een verband gelegd tussen (processen van) zingeving en dat wat in de humanistiek 'humanisering' wordt genoemd: het doordenken en actief bevorderen van structuren in de samenleving die een goed en zinvol leven mogelijk maken. Wij zijn van mening dat de humanistiek en het moderne geweldloze denken belangrijke inzichten delen en kunnen uitwisselen.