‘Het onderzoek is van mij’, Relatie en macht in kwalitatief onderzoek

Omschrijving

‘Mij is nooit iets gevraagd’. Dit was een van de uitspraken van een meisje dat ik sprak voor mijn promotieonderzoek naar identiteit in de pleegzorg (Degener, 2021). Voor dit onderzoek interviewde ik jongeren in de leeftijd van 12 tot 18 jaar. Het meisje gaf aan dat sinds ze te maken kreeg met jeugdzorg, er nooit door een professional naar haar wensen was gevraagd. Alles wat er gebeurde, overkwam haar: de uithuisplaatsing en vervolgens de verschillende plaatsingen in telkens weer andere pleeggezinnen. Ook het feit dat ze haar vader iedere zes weken moest blijven zien, overkwam haar. Ze uitte boosheid richting hem want hij was nu juist degene die ervoor had gezorgd dat zij in een pleeggezin woonde. Dit meisje heeft net als alle andere jongeren die ik heb gesproken voor mijn onderzoek verschillende ervaringen gehad waarbij volwassenen vanuit een machtspositie over hen beslisten. 

Als kwalitatief onderzoeker besloot ik om de verhalen van haar en andere jongeren op te tekenen, waarbij ik me specifiek richtte op identiteitsontwikkeling. Het is van belang om mensen een stem te geven. Dat is een kracht, en ook een belangrijke bijdragen van kwalitatief onderzoek aan de wetenschap. Door middel van kwalitatief onderzoek kunnen de perspectieven van diegenen die de meest kwetsbare of onzichtbare posities hebben in de samenleving worden belicht. Het gaat daarbij om de perspectieven van de groepen die zijn gemarginaliseerd, en vaak onvoldoende naar voren komen in grote sets onderzoeksdata (Harding, 2015). Kwalitatief onderzoek is een middel om deze groepen een stem te geven, en daarmee tot nieuwe waardevolle kennis te komen (Grietens, 2011).

Echter, op het moment dat je een onderzoeksproject opzet waarbij je het verhaal van deze jongeren centraal stelt, krijg je te maken met diverse spanningen die te maken hebben met de wijze waarop je hen een stem geeft. Dat heeft te maken met relatie. In kwalitatief onderzoek is altijd sprake van een onderzoeker- onderzochten relatie (Flick, 2019). In en vanuit die relatie wordt kennis gegenereerd. Ontmoeting staat daarbij centraal. De onderzoeker en de onderzochten ontmoeten elkaar direct tijdens de gesprekken die worden gevoerd, en zij ontmoeten elkaar indirect via de onderzoeksgegevens. Rond die spanningen speelt onder meer de dimensie macht. Want jij bent de onderzoeker. Ook al betrek je jongeren zo veel mogelijk: Jij bent ook de volwassene, die vanuit die positie een rol speelt in het onderzoek.