Kennis als proces of kennis als pakketje - Een persoonlijk reflectie (1)

Omschrijving

Tien jaar geleden trok ik als gepassioneerd vrijwilliger naar het zuiden, vers gerekruteerd uit het bedrijfsleven. Mijn doel van bestemming was Bangladesh, waar ik in rurale gebieden met lokale NGO's aan capaciteitsopbouw zou gaan werken. Ik was 26 en had een beetje verstand van project en verandermanagement, volgens de toenmalige mode in de OS-sector duidelijk het soort kennis dat nodig was voor beschaving en materiële vooruitgang in ontwikkelingslanden.
Tijdens de voorbereidingen stuitte ik op Allan Kaplan's The development of capacity. In dit stuk contrasteert Kaplan 'ontwikkeling als modernisering' en de bijbehorende mechanistische interventiebenaderingen met meer organische concepten van ontwikkeling zoals 'ontwikkeling als proces' en ontwikkeling als 'groeiend bewustzijn'. Bij die benaderingen horen andere, subtielere interventiemethodes, die de rol van externe hulp ook nog eens sterk nuanceren en reduceren. Voor mij was dat verhaal destijds duidelijk een brug te ver. De armoede en de chaos van de context waarin ik was beland leken te schreeuwen om structuur, systeem, en strategische actie, het soort actie van zo iemand als mijzelf: geboren en getogen in Rotterdam waar, zo luidt het spreekwoord: 'de hemden met opgerolde mouwen worden verkocht'. De praktijk bleek natuurlijk weerbarstiger. In de jaren daarna leerde ik door veel schade en schande dat ik dat stuk van Allan Kaplan wellicht iets te snel terzijde had gelegd. Maar ook vandaag de dag zijn organische benaderingen van ontwikkelingsprocessen, verpakte debatten rondom bijvoorbeeld complexiteit (Fowler, 2008) en 'relational practice' (Eyben 2010) nog niet algemeen geaccepteerd. Integendeel, de mythe van modernisering leeft voort en mechanistische benaderingen voeren nog altijd hardnekkig de boventoon. Het WRR rapport 'Minder pretentie, meer ambitie', dat een belangrijke rol zal spelen bij hervormingen in de OS-sector is daarvan het meest recente voorbeeld.
Datzelfde patroon lijkt van toepassing te zijn op de snel groeiende 'kennisindustrie' (Taylor 2009, 1). Iedereen paradeert ermee: van de Wereldbank die een 'kennispartner in ontwikkeling' wil worden tot alternatieve sociale bewegingen zoals de Zapatistas in Mexico die het belang van en respect voor Other knowled-ges' propageren. Maar daarbinnen zien we verschillende concepties van kennis naast elkaar bestaan waarbij instrumentele en mechanistische benaderingen overheersen.