Leren leven zonder hoop. Onderwijs voor een ongekende toekomst (deel 1)

Omschrijving

Laat ik beginnen met woorden die ik onlangs las in een artikel van Peter Senge: ‘To be a great teacher is to be a prophet—for you need to prepare young people not for today, but for 30 years into the future.’ (Senge 1997) Probeer dat eens concreet te maken. 2053. Wacht even, niet verder lezen! 2053. Hoe ziet de wereld van onze kinderen, onze leerlingen en studenten er dan uit? Voor welke uitdagingen zullen ze staan? Onder welke omstandigheden zullen zij hun leven vormgeven? Welke wensen en verwachtingen ten aanzien van het leven zullen zij moeten aanpassen, omdat ze te onzeker of zelfs onmogelijk blijken? De ongemakkelijke waarheid is dat we niet precies kunnen voorspellen wat ons in de komende 30 jaar te wachten staat. We leven in wat in het boeddhisme wel een bardo wordt genoemd, letterlijk ‘tussen twee’: een gat in de tijd. Het is een tijdperk dat niet meer is wat het was en nog niet is wat het zal zijn (Macy 2020).

Wat we wel weten, is dat we niet vaker in de geschiedenis van de mens voor grotere uitdagingen hebben gestaan. Klimaatverandering, verlies van biodiversiteit, pandemieën, groeiende economische ongelijkheid, polarisatie en migratie zorgen met allerlei andere factoren tot een polycrisis van ongekende omvang (Homer-Dixon 2022). De veranderingen waarmee we in de komende decennia te maken krijgen zijn zó groot en zullen ons leven zó ingrijpend veranderen, dat het vrijwel letterlijk onvoorstelbaar is.

How then shall we live? Wat betekent het om te leven in deze raadselachtige tijd? Wat hebben we onze kinderen mee te geven? En wat betekent dit alles voor leraren, schoolleiders, voor het onderwijs aan een nieuwe generatie?

Dit artikel is het eerste deel van een drieluik. De centrale vraag hierin zal steeds zijn wat ons in het onderwijs te doen staat, gegeven de onzekere en overweldigende toekomst die ons wacht op deze prachtige blauwe planeet. In dit eerste artikel probeer ik allereerst beknopt te beschrijven waarom we met een ongekende toekomst te maken hebben. Hierna onderzoek ik op welke manier we die complexe en onzekere toekomst meestal tegemoet treden. Dan schets ik de contouren van een radicaal ander perspectief, met wortels in oude spirituele en culturele tradities.