Muzisch-ludisch waardenwerk van humanistiekstudenten

Omschrijving

Als er ergens een plek op de wereld is waar je mag verwachten dat studenten betrokken zijn op hun studie en dat zij zich engageren met de samenleving waarin zij leven, dan is het wel de Universiteit voor Humanistiek die er in haar eigen woorden naar streeft om ‘een zinvol leven in rechtvaardige en zorgzame instituties’ te realiseren. Toch moet dit ideaalbeeld wel genuanceerd worden. Hoewel onze universiteit inderdaad een unieke plek inneemt in de academische wereld, heb ik mij in mijn lange ervaring als humanistiekstudent en -docent vaak verwonderd over de studiecultuur op onze universiteit. Wat ik mis, is echte betrokkenheid bij de studie. Ik merk bijvoorbeeld dat mijn studenten weinig lezen en dat ze vaak onvoorbereid naar de colleges en werkgroepen komen. Natuurlijk heeft dit met de veranderende mediatijd te maken, maar daarmee is het laatste woord nog niet gezegd. Ook al is het waar dat de huidige studenten andere media tot hun beschikking hebben dan de boeken, tijdschriften en kranten waardoor wij ons laten vormen, dan nog blijf ik zeggen dat onze studenten te weinig lezen en dat dit zorgelijk is. Ik zie bijvoorbeeld bijzonder weinig studenten die het belangrijk vinden om kwaliteitskranten te lezen. 
Ik maak mij daar zorgen over, ook omdat er geen geheugen is waar je als docent bij aan kunt haken. Zo kreeg ik onlangs van meerdere tweede jaar studenten te horen dat ze nog nooit van Adolf Eichmann gehoord hadden toen ik dit jaar een college gaf over banaliteit van het kwaad van Hannah Arendt. En onlangs was ik met stomheid geslagen toen een van onze masterstudenten tegen mij zei dat ze nog nooit van de schrijver Salman Rushdie gehoord had toen ik haar naar aanleiding van een specifieke gebeurtenis -terroristische aanslag- aanraadde om zijn laatste boek Knife te gaan lezen. De reden waarom ik zo verbaasd was, is dat zij een serieuze studente is die graag boeken leest. En dan merk ik weer dat onze studenten geen intellectuele oriëntatie hebben. Overigens ben ik wel de laatste docent die mijn ongeletterde studenten in verlegenheid wil brengen door bijvoorbeeld tegen hen te roepen dat het een schande is dat zij de grote literaire humanisten van de Europese humanistische traditie niet kennen. Mijn vraag is eerder hoe het zo ver heeft kunnen komen. Waarom lezen mijn studenten zo weinig essays en romans die tot de wereldliteratuur worden gerekend?

Een van de redenen is dat wij daar weinig aandacht aan besteden in ons onderwijs. Met het einde van de grote ideologieën zijn ook de ideologiekritici, de vrije denkers en de intellectuelen van het academische toneel verdwenen. Nu zijn het vooral experts met een focus die zich tot academische wereld aangetrokken voelen, maar hoe briljant een expert verder ook mag zijn in zijn of haar vakgebied, hiermee is hij of zij nog geen intellectueel die zich vrijmoedig uitspreekt over kwesties die op de publieke zaak betrekking hebben. Maar als onze studenten zo weinig intellectuelen voor de groep zien staan, dan mag je er ook niet vreemd van opkijken dat zij niet weten wat het betekent om een intellectueel te worden. Toen ik deze vraag laatst stelde in een volle collegezaal bleef het weer lange tijd stil…

De sfeer onder studenten is warm en gezellig, maar ik mis intellectuele passie. Die frustratie zou ik in mindere mate voelen als ik docent was geweest bij bedrijfskunde, bestuurskunde, rechten of psychologie. Ik denk dat je daar dezelfde gereserveerdheid onder studenten aantreft als op onze universiteit, maar bij de Universiteit voor Humanistiek verwacht ik iets anders. We zijn immers bezig met thema’s die direct raken aan fundamentele vragen van ons leven en samenleven. Natuurlijk zijn er prachtige uitzonderingen, maar toch denk ik dat ik de algemene studiecultuur hier adequaat typeer. Dit gebrek aan een voelbare betrokkenheid bij de inhoud van de studie frustreert mij en ik zoek de oorzaak ook bij mijzelf en mijn collega’s die het onderwijs verzorgen. Ik zie dat er een kloof gaapt tussen enerzijds de concreet geleefde leefwereld van onze studenten en anderzijds de teksten, modellen en theorieën die wij voorschrijven. Toch gaan die teksten wel degelijk over de trage vragen waarmee zij zich in hun persoonlijke leven bezighouden en waar zij in de samenleving tegenaan lopen. Er is echter tijd nodig om die kennis te laten landen en bezinken, maar die tijd is er niet. Als wij gaan toetsen wat studenten geleerd hebben, dan gaat het altijd om vaardigheden die je kunt afvinken en in zekere zin kunt meten. De vraag of de studenten zich de stof hebben eigen gemaakt en of ze daardoor veranderd zijn, valt moeilijk te meten. Dat kan je wel op alternatieve manieren toetsen en evalueren, maar daarvoor is tijd nodig die wij niet hebben. Dus het echte leren zal eerder buiten de reguliere studie gebeuren. Wat niet gemeten en moeilijk getoetst kan worden, wordt in het academische onderwijs over de rand geduwd.