Nieuw Antropocentrisme: Een Antwoord op het Posthumanisme?

Omschrijving

Het humanisme is een wereldbeeld – het is een kijk op de wereld die uitdrukt en onthult hoe menselijke wezens zichzelf in de wereld zien. Het zelf begrip van de mens en zijn relaties tot de wereld – tot de Goden, de natuur, anderen en zichzelf – verandert in de loop van de tijd. Als de relaties veranderen, verandert noodgedwongen ook het humanisme. Als een ethische en filosofische beweging die de waarde, het agentschap en de autonomie van de mens benadrukt, ontstond het humanisme aanvankelijk als een emancipatiebeweging vanuit het christendom. Pas later keerde het zich tegen religie om radicale atheïstische standpunten in te nemen. Met Didier Fassin (2019 – in dit nummer) kunnen we drie lijnen binnen het humanisme onderscheiden. Een eerste lijn, geassocieerd met de Renaissance, keert terug naar oude Griekse en Romeinse denkers om te ontsnappen aan de dominante middeleeuwse, christelijke traditie. Deze lijn wordt geassocieerd met de rechtvaardiging van de geesteswetenschappen en de vrije kunsten (Humanisme I: Geesteswetenschappen). De tweede lijn, verbonden met de Verlichting, ziet de mens als een autonoom wezen, begiftigd met rede, taal en gereedschappen, dat universele normen van waardigheid, gelijkheid en respect voor de mens definieert en voorschrijft (Humanisme II: Antropocentrisme). Waar de eerste lijn zich richt op de geesteswetenschappen en de tweede op mensheid, heeft de derde te maken met morele gevoelens van liefde, welwillendheid en sympathie die oproepen tot medemenselijkheid in de behandeling van anderen (Humanisme III: Humanitarisme).

Humanisme, Antihumanisme, Posthumanisme
Wat vandaag de dag problematisch is geworden, is noch de associatie tussen humanisme en de geesteswetenschappen, noch de connectie met filantropie. Wat twijfelachtig is geworden, is het zelfvoldane antropocentrisme dat de mens aan de top van het universum plaatst. Het humanisme vervangt God door de Mens en plaatst hem bovenaan de Grote Keten van het Zijn als sluitsteen van de evolutie. De mens is echter niet onschuldig, zoals Descartes en Kant ons willen doen geloven. De laatste tijd worden de aanvallen van poststructuralisten, feministen en postkolonialisten aangevuld door scherpe kritiek vanuit ecologische hoek. Het humanisme maakt zich niet alleen schuldig aan logocentrisme, androcentrisme en etnocentrisme.