Nieuwe structuur voor conflictoplossing

Omschrijving

‘De Grondwet waarborgt de grondrechten en de democratischerechtsstaat’. Daar begint sinds kort ons belangrijkste juridische document mee. Het is – te midden van al het zomerse politieke gekrakeel van 2022 (over stikstofimpasse, energiecrisis en vluchtelingenopvang) – vast heel wat Nederlandse burgers ontgaan. Vanaf eind augustus 2022 begint onze Grondwet niet meer met het bekende artikel 1 over gelijkheid en het verbod op discriminatie, maar met deze algemene bepaling. Het is een sobere pre-ambule, maar het staat er kort, stoer en stevig. Wat dit in de levende praktijk betekent is wat anders, een heel wat moeizamer project. In vorige afleveringen van Waardenwerk1 deden we verslag van een verkenningstocht in het voor veel burgers en kleine bedrijven nogal onherbergzame ‘landschap van het recht’.2 De Grondwet, maar ook gezaghebbende auteurs als Tjeenk Willink (2018) en Boutellier (2021), benadrukten recent de onvervangbare waarde van de ‘democratische rechtsstaat’ als gezamenlijk moreel kader, in onze pluralistische samenleving ongeveer de enige (integrerende) ontmoetingsplek voor iedereen. Toch is het algemeen bekend dat omvangrijke groepen burgers grote moeite hebben de ‘weg naar het recht’ te vinden. Dat zagen we wel heel schrijnend aan de gehavende kandidaat-burgers die maandenlang buiten moesten slapen bij het aanmeldcentrum in Ter Apel. Uit eerder grootschalig onderzoek en uit allerlei andere ‘berichten uit de samenleving’ blijkt dat veel conflicten lang voortslepen of onopgelost blijven. Inschakeling van de rechter of van rechtshulp is duur (financieel, maar ook sociaal) en kost moeite en tijd. De rechterlijke macht heeft bovendien een te hoge werklast en dat leidt tot verdere vertraging. De rechtsstaat is voor miljoenen burgers een veraf ideaal.