Redactioneel

Omschrijving

Voor u ligt het laatste nummer van onze jubileum-jaargang. Onze winternummers verschijnen doorgaans vlak voor of vlak na de Kerst, het feest van vrede, saamhorigheid en licht in het duister. Achter de voordeur en rond de kerstboom lukt dat vaak nog wel. Wanneer we voorbij onze voordeuren kijken, zijn vrede en saamhorigheid echter een zeer schaars goed. Veel mensen verlangen daar intens naar. Maar anders dan bij snellere chips, nieuwe vaccins en nog trefzekerder langeafstandsraketten, zijn er geen universiteiten, ministeries en hightech-onderzoekscentra voorhanden die saamhorigheid kunnen leveren, ook al hebben we die harder nodig dan ooit.

Zoals steeds meer mensen beginnen te beseffen, is een zekere mate van saamhorigheid niet alleen onontbeerlijk in de persoonlijke en maatschappelijke relaties tussen mensen onderling. Die saamhorigheid – of dat goede gezelschap zoals ik liever zeg – is bovendien dringend nodig tussen mensen en alle andere levensvormen die samen het draagvlak voor het leven op aarde in stand houden. Verderop in dit nummer wordt uitgebreid aandacht besteed aan de ideeën van Bruno Latour, de invloedrijke Franse filosoof die enkele maanden geleden op 75-jarige leeftijd – en veel te vroeg – overleden is. Latour spreekt in dit verband over ‘de kritische zone’.1 Daaronder verstaat hij de relatief smalle zone waarbinnen leven op aarde kan floreren: enkele kilometers boven en enkele kilometers onder het oppervlak waarop wij mensen leven. Ik vind dat een belangrijk begrip, omdat het veel preciezer is dan het gangbare ‘planeet’, zoals dat bijvoorbeeld gebruikt wordt in bekende oproepen zoals ‘de planeet redden’, of ‘de planeet behoeden’. De planeet aarde bestond al lang voordat het leven hier ontstond en zal nog steeds bestaan wanneer er geen leven op aarde meer mogelijk zal zijn. De kritische zone verschijnt daarmee als het door levende wezen bewoonde deel van de planeet aarde. Maar deze zone is meer dan dat. De bewoonbaarheid daarvan is namelijk voor een groot deel door levende wezens zelf tot stand gebracht en wordt bovendien mede door hun werk in stand gehouden. Dan gaat het dus niet om de planeet aarde ‘sec’, maar om de Aarde met een hoofdletter, als aanduiding van door talloze levensvormen omgevormde en bewoonbaar gemaakte aarde. Een goed voorbeeld daarvan is het zuurstofgehalte van de atmosfeer, dat door het metabolisme van algen, bomen en planten op peil wordt gehouden. Of de triljoen maal triljoen bacteriën in de bodem die dag en nacht de resten van planten en van andere levensvormen omzetten in voedingsstoffen die door andere aardbewoners opnieuw gebruikt kunnen worden. Of de lucht die bijna acht miljard mensen dagelijks inademen en uitademen en daarmee de samenstelling van de atmosfeer veranderen.