Ten Geleide: Ecohumanisme en resonantie deel 2

Omschrijving

In het vorige nummer van Waardenwerk verscheen het eerste deel van een serie artikelen over ecohumanisme die resulteerde uit een gezamenlijke workshop die in februari 2023 in Erfurt werd gehouden. Dit was de eerste stap van een samenwerking tussen de Universiteit voor Humanistiek en het Max Weber Kolleg, het instituut van de Universiteit van Erfurt waarvan Hartmut Rosa directeur is. De workshop stond in het teken van een filosofische verkenning van de betekenis van ‘ecohumanisme’. Er werd onder andere nagedacht over de erfenis van de filosofische ecologie van Bruno Latour in relatie tot de hermeneutiek van Hartmut Rosa en nieuwe interpretaties van het humanistische erfgoed. Inmiddels is de samenwerking tussen de Universiteit voor Humanistiek (UvH) en het Max Weber Kolleg (MWK) bekrachtigd met de ondertekening van een langdurig samenwerkingsverband tussen de twee instituten. De ondertekenaars, Joke van Saane, rector van de UvH, en Hartmut Rosa, directeur van het MWK, ondertekenden dit document op 15 februari 2024 tijdens een openbaar evenement in het Instituto Cervantes te Utrecht. De lezing die Rosa op die feestelijke avond gaf, stond in het kader van een tweede workshop die op de Universiteit voor Humanistiek die dagen werd gehouden. De papers die in dit tegenbezoek van het Max Weber Kolleg zijn geschreven, hopen we in toekomstige nummers va dit tijdschrift voor een groter publiek toegankelijk te kunnen maken.

De in dit voorjaarsnummer gepresenteerde artikelen, bieden een rijk palet waarin het resonantiebegrip vruchtbaar wordt gemaakt voor een herdefiniëring van het humanisme. Het themadeel opent met een vertaalde versie van een belangrijk hoofdstuk uit Hartmut Rosa’s magnum opus: Resonanz: Eine Soziologie der Welbeziehung [‘Resonantie. Een sociologie van de wereldverhouding’, 2016]. Rosa belicht in dit hoofdstuk de diepe ambivalentie in de moderne verhouding tot de natuur. Enerzijds is de natuur een centrale bron van resonantie voor moderne mensen. Anderzijds doet zij dienst ‘als een hulpbron die intellectueel beheerst, technisch bewerkt en economisch benut moet worden.’ Die ambivalentie is volgens Rosa nergens duidelijker te zien dan in onze relatie met dieren. Een beperkt aantal dieren dient als goed gezelschap; de meesten worden als dingen behandeld.

In het tweede paper verkent Christoph Henning (sinds kort hoogleraar Filosofie & Humanisme aan de Universiteit voor Humanistiek), de wereldbeeldanalyse van de Duitse filosoof Wilhelm Dilthey, grondlegger van de historische hermeneutiek. Henning probeert diens wereldbeeldanalyse vruchtbaar te maken voor een verdieping van het begrip van sociale resonantie van Hartmut Rosa. Hij ziet in beide denkers – Dilthey en Rosa – een reactie tegen het opkomende nihilisme in de moderniteit, wat bij menig lezer een herinnering zal oproepen aan Jaap van Praags ‘grote strijd’ tegen het nihilisme. Henning pakt die via een andere route weer op.

Het derde artikel in dit themadeel is geschreven door Bram van Boxtel, die een proefschrift over Hartmut Rosa schrijft aan de UvH. In dit artikel breidt hij de responsieve relationaliteit die door Rosa is uitgewerkt uit naar het denken over Ecohumanisme De ecologische catastrofe, zegt hij, is paradoxaal: ze verwijst naar een band tussen de mens en de natuur – een band waaraan we vasthouden terwijl de natuur zelf vernietigd wordt. In het laatste deel van zijn bijdrage schetst hij de contouren van een eco-humanistisch programma, mede aan de hand van de betekenis van ecologische rouw en de rol van geestelijke verzorging daarbij.

Het vierde artikel van dit themadeel is geschreven door Fernando Suárez Müller. In dit tijdschrift heeft Suárez Müller als eerder artikelen gepubliceerd die van een idealistische affiliatie getuigen. Daarin worden de contouren van een filosofisch systeem zichtbaar dat als grondslag kan dienen voor een toekomstig ecohumanisme. In zijn artikel reconstrueert Suárez Müller het resonantiebegrip van Hartmut Rosa vanuit een anatheistisch perspectief – een dialogisch perspectief dat begrippen dialectisch ‘verheft’ tot ze uiteindelijk samenvallen met de hoogste ideeën en waarden.

Het themadeel wordt afgesloten met een Engelstalige lyrische bezinning door Emma Weiher, over de ecohumanistische natuurpoëtica van een aantal actuele dichteressen: Mary Oliver, Louise Glück, and Anne Carson. Zij schrijft een proefschrift over de moderne poëtica van de natuur in het kader van een internationaal en interdisciplinair samenwerkingsverband tussen de Universiteit van Erfurt (Duitsland) en de Universiteit van Graz (Oostenrijk). Haar interesse gaat uit naar de manier waarop de ervaring van resonantie met de natuur in contemporaine literatuur, in het bijzonder de dichtkunst, stem krijgt

De verschillende artikelen in dit themadeel bieden richtingwijzers en inspiratie voor een herdefiniëring van het moderne natuurbeeld en van modern-humanistische visies op de natuur. Dat is hard nodig in onze tijd.