Ten geleide - Humanisme ter discussie

Omschrijving

In de voorgaande nummers van Waardenwerk (2023/94-95 en 2024/96) werden in de rubriek ‘Humanisme ter discussie’ de resultaten gepresenteerd van een workshop die in 2023 werd gehouden in Erfurt. Dat was een eerste stap in de samenwerking van het Max Weber Kolleg en de Universiteit voor Humanistiek. Het thema van de workshop stond in het kader van een herdefiniëring van het humanisme. Centraal stond de transformatie van humanisme tot ecohumanisme. Daartoe werd o.a. het denken van Bruno Latour en Hartmut Rosa verkend. Een tegenbezoek van het Max Weber Kolleg aan de Universiteit voor Humanistiek vond in februari 2024 plaats. De resultaten van die workshop hopen we in een volgend nummer van Waardenwerk te kunnen presenteren.
Dit themadeel bestaat uit vier bijdragen. Vanwege de omvang ervan hebben we het in tweeën gesplitst. Het eerste deel opent met een uit het Frans vertaalde tekst van Edgar Morin, getiteld ‘Herboren Humanisme’ (L’Humanisme régénéré). Morin geldt als één van de belangrijkste ecologische denkers in Frankrijk en werd wereldberoemd dankzij zijn uit zes delen bestaande hoofdwerk La Méthode (2008) waarin hij een natuurfilosofie ontwikkelt op basis van een complexiteitstheoretisch perspectief. In dit artikel schetst Morin zijn visie op de geschiedenis van het humanisme, die in zijn ogen al met al geen positief effect heeft gehad op onze planeet. Volgens Morin laat de geschiedenis van het humanisme echter een cyclisch proces zien, waarin na de ‘dood’ van het humanisme weer een regeneratie daarvan plaatsvindt. In het herboren humanisme wordt de mens geplaatst in een narratief dat de complexiteit van de natuur en de mens recht doet. Tot op zekere hoogte biedt dit artikel een samenvatting van de laatste twee volumes van Morins magnum opus La Méthode. De mens draagt de geschiedenis van het universum met en in zich, en dat geldt ook voor onze geest. Het is duidelijk dat ook volgens Morin een ecologisch humanisme nodig is dat in alle dimensies van het menszijn de complexiteit van het universum herkent. Want mens en universum spiegelen elkaar. De hier gepresenteerde tekst van de nu hoogbejaarde Morin – hij werd in juli 103 jaar oud – werd overigens in een beknoptere versie in oktober 2015 in Le Monde diplomatique voor het eerst gepubliceerd onder de titel ‘Les deux Humanismes’. Hij gaat op dit moment rond als discussiebijdrage in kringen van het Franse Convivialisme waarvan het Manifesto in 2015 in Waardenwerk (2015/60) is verschenen.
Dit artikel van Morin zou belangrijke inspiratie kunnen bieden voor een nieuwe discussieronde tussen het Max Weber Kolleg en de Universiteit voor Humanistiek, maar ook intern op de UvH zelf.

Het tweede artikel in dit themadeel is geschreven door Emily Sait en mijzelf. Onder de titel ‘Degrowth en Humanisme’ grijpen wij terug naar een thema dat al in een vorig nummer van Waardenwerk (2022/89) is verkend. In dit artikel staan de levensbeschouwelijke aspecten van de degrowth-filosofie centraal, via een vergelijking met het traditionele humanisme. Het denken van de Franse politieke filosoof en econoom Serge Latouche vormt daarbij een belangrijke bron van oriëntatie, maar ook andere degrowth-denkers, zoals Jason Hickel krijgen aandacht. Humanisme en degrowth zijn met elkaar verenigbaar mits er een ecohumanistische vertaling wordt gemaakt van aspecten van het traditionele humanisme en ervan wordt uitgegaan dat de peers waarmee de mens rekening moet houden niet alleen maar mensen zijn. De levende planeet wordt in het degrowth-denken beschouwd als een samenwerkingsverband dat een breed begrip van gelijkheid mogelijk maakt. Gelijkheid is hier dus niet gekoppeld aan een fysieke identiteit maar aan een handelingsdimensie. De natuur is een coöperatieve handelingsruimte die aan beperkingen onderhevig is. Vandaar dat degrowth anders dan het traditionele humanisme een eco-ascetisme invoert dat in iedere vorm van ecohumanisme een belangrijke rol zou moeten spelen.