‘Wat we nodig hebben is een andere filosofie’ (Frans de Waal)

Omschrijving

In de VPRO-documentaire ‘Zo kijkt Frans de Waal naar mens en dier’, die aan het begin van het symposium werd vertoond, verdedigde Frans de Waal de stelling dat de mens een dier is, verwant aan de primaten en met veel overeenkomsten met andere dieren Hij bestrijdt dat mensen fundamenteel anders zijn. Maar hij constateert tegelijkertijd dat deze opvatting nog wel diep in ons denken verankerd is. Op de vraag van de interviewer:

‘Wat zou de volgende stap moeten zijn in de evolutie?’, antwoordt hij: Wat we in feite nodig hebben is een andere filosofie. De grote massa van filosofen vertelt ons dat we speciaal zijn, dat we heel anders zijn. Voor hen zit boven het lichaam altijd nog de geest. Maar we zijn in feite mensapen. We kunnen niet anders zijn dan een dier.

De antwoorden van De Waal riepen bij mij de herinnering op aan een filosoof die al eerder radicaal de strijd had aangebonden met ‘de metafysische vogelaars die de mens al te lang hebben toegefloten ‘je bent meer, je bent hoger, je bent van een andere oorsprong.’. Friedrich Nietzsche, want dat is de man die ik bedoel, maakte het tot zijn levenswerk om als filosoof aan te tonen dat de mens een dier is tussen de dieren Maar Nietzsche besefte wellicht sterker dan De Waal dat de doordenking van deze stelling radicale consequenties zou gaan hebben voor de moderne opvattingen over de mens. Nietzsche zegt daarover:

We weten voldoende hoe beledigend het klinkt als iemand de mens zonder er doekjes om te winden en zonder in metaforen te spreken, tot de dieren rekent…Wat baat het? We kunnen niet anders.

De overtuiging dat de mens een dier is tussen de dieren, hebben De Waal en Nietzsche dus gemeen. Maar waar De Waal deze stelling verdedigt als etholoog, op basis van ‘10.000 observaties’, daar deed Nietzsche dat als criticus van de moderne cultuur die de unieke en superieure positie van de mens tot onbetwistbaar fundament had uitgebouwd. Nietzsche bond de strijd aan met de filosofen en theologen die de scheiding van mens en dier hadden uitgewerkt en beargumenteerd. Met name Kant werd daarbij zijn tegenstander. Kant verdedigde op basis van de Rede en waartoe de menselijke rede in staat is, dat de mens anders is dan een dier.